Jazz là một dòng nhạc mang đến cho người nghe cảm giác mới mẻ và khác lạ về nhiều mặt trong âm nhạc. Tuy nhiên, với nhiều người dòng nhạc này vẫn là bí ẩn đối với họ. Nhạc Jazz là gì? Nguồn gốc bí ẩn của nhạc Jazz ra sao? Tất cả sẽ được bật mí qua những những thông tin chia sẻ dưới đây của chúng tôi.
1. Nhạc Jazz là gì?
Bắt nguồn vào cuối thế kỷ 19 từ cộng đồng người Châu Phi tại Mỹ, nhạc Jazz là sự kết hợp tinh tế và hài hòa giữa chất nhạc Blues với hòa âm của cổ điển, thêm một chút vui nhộn trong âm nhạc Châu Phi.
Khi thưởng thức nhạc Jazz, người nghe sẽ cảm nhận được sự tự do, sáng tạo của người nghệ sĩ, dần hòa mình vào và cảm nhận được giai điệu jazz đang lan tỏa.
Nhạc Jazz bắt đầu ra đời tại New Orleans, Louisiana, Mỹ vào cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20. Tại giai đoạn đầu, jazz là sự kết hợp của các yếu tố:
- Tiết tấu âm nhạc Châu Phi với nguồn gốc là Blues và Ragtime.
- Nô lệ gốc Phi hát những bài ca khi họ đang lao động trên đất nước Mỹ.
- Jazz là âm nhạc đặc trưng cho New Orleans trong những cuộc diễu binh, hành quân, tang lễ.
- Một số yếu tố âm nhạc châu Âu khác.
Nhạc Jazz có lịch sử lâu đời, có nguồn gốc từ những ca khúc được nô lệ gốc Phi hát khi lao động nên khó có thể định nghĩa hoàn chỉnh về dòng nhạc này. Vào cuối thế kỷ 20 thì nhạc Jazz bổng trở nên phổ biến bởi giai điệu độc đáo của nó, nhiều người đã sử dụng dòng nhạc này làm nhạc chuông cho điện thoại của mình, lúc đó bạn có thể tải những đoạn nhạc Jazz để làm nhạc chuông hoàn toàn miễn phí tại trang web thesoundalarm.com, nhạc Jazz trở thành một hiện tượng âm nhạc trong khoảng thời gian này trên thế giới. Theo websitenhahang.vn, nhạc jazz được chơi tại hầu hết các nhà hàng từ nhỏ đến lớn, từ vùng quê đến khu vực trung tâm thành thị.
Nhạc Jazz trong thời đại ngày nay có thể được hiểu là thể loại âm nhạc dựa trên sự ứng biến tài tình, sự cấp bách nhưng lại được phối hợp nhịp nhàng trong từng giai điệu. Cách nghệ sĩ jazz thể hiện chính mình và sáng tạo âm nhạc ngẫu hứng mang đậm nét riêng chính là sự ứng biến trong nhạc Jazz.
2. Nguồn gốc bí ẩn của nhạc jazz
Mốc lịch sử quan trọng nhưng cũng có nhiều vấn đế rắc rối ám ảnh đến nhạc Jazz và các nhạc pop nói chúng kể từ thời điểm đó diễn ra như sau: Năm thành viên ban nhạc mặc áo trắng, cài cúc cổ áo nhưng không thắt cà vạt, áo vest đen có vạt bóng theo thang máy lên tầng 12 tòa nhà công ty Victor Talking Machine tại New York. Bài hát họ biểu diễn thì ngờ nghệch, kỹ thuật chơi nhạc bình thường, đáng nhớ nhất là kèn cornet bắt chước tiếng ngựa hí, kèn clarinet tiếng gà gáy và kèn trombone tiếng bò kêu. Nhóm Beatles đã không tới. Ấy thế mà, đó lại là thời khắc đầy ý nghĩa của lịch sử âm nhạc Mỹ. Ngày 26/2/1917, bài hát mới lạ Livery Stable Blues của ban nhạc Original Dixieland Jass chơi là bài nhạc jazz đầu tiên được ghi âm.
Tương tự như cuộc tranh luận về những người da trắng bắt chước nhạc của người da đen và nhận nó là của mình. Ban nhạc toàn người da trắng đã đạo nhạc của người Mỹ da đen vùng New Orleans khi bài Livery Stable Blues được ghi âm. Chúng ta đã biết vụ kiện có để Marvin Gaye là đồng tác giả bài Blurred Lines hay ai viết bài Stairway to Heaven. Nhiều người đã mua các tờ nhạc rời thay vì mua bản ghi âm bài Livery Stable Blues đang bán rất chạy cũng vì cuộc chiến về quyền sở hữu. Cuối cùng thẩm phán chủ trì vụ kiện ai sáng tác bài Livery Stable Blues đã phán quyết là do bài hát này không hay và thực tế những người soạn ra nó không đọc được và viết được một tờ nhạc rời nên nó được trả về “lĩnh vực công cộng” và không thuộc về người sáng tác nào hết.
Không giống các thể loại nhạc pop khác, nhạc jazz có đầy rẫy các kiểu tranh luận như trên, tuy nhiên trong giới hâm mộ những lập luận còn cơ bản hơn nữa, chẳng hạn như nhạc gì thì được gọi là jazz? Nhạc jazz có các thành phần chính không? Câu trả lời đến nay vẫn chưa rõ ràng, thế nhưng câu chuyện về bài Livery Stable Blues lại cho thấy các câu hỏi về thể loại nhạc này có từ lâu lắm rồi.
Chơi chữ
“Jazz” được nêu tên trong quyển “Word of the 20th Century” của công ty American Dialect, từ này đặc biệt bởi người ta không biết nó có từ đâu. Nhạc Jazz có nét đặc trưng là nó nhanh và đầy sinh lực. Từ những năm 1860, người Mỹ da đen có một từ lóng ‘jasm’ nghĩa là ‘sinh lực’. “Ban nhạc jas” lần đầu tiên được nói tại báo New Orleans Times-Picayune vào ngày 14/11/1916. Chữ “jas” có thể được lấy từ “jasm” nói trên hoặc cũng có thể lấy từ hương thơm “jasmine” mà gái mại dâm hay dùng tại New Orleans, nhạc jazz một phần được dùng tại các nhà chứa. Người tiên phong nhạc Jazz Jelly Roll Morton là người đầu tiên sáng tạo cách chơi piano riêng biệt tại những nơi như thế, ông nhận tiền ‘boa’ để quan sát và chơi đàn phục vụ vào lúc gái mại dâm và khách hàng đang hoan lạc.
Gái mại dâm ở quận đèn đỏ tại New Orleans thường dùng nước hoa nhài (jas) là từ ban đầu của jazz nên có thể thấy nhạc này lấy tên của một mùi thơm.
Bật mí về nguồn gốc từ “jazz”, bạn nhạc jazz Original Dixieland Jass cho biết cũng như “jas”, từ “jass” có thể có nghĩa tiềm ẩn về tình dục bởi nó nghĩa là mông đàn bà. Trước khi mất năm 1983, nhạc sĩ Eubie Blake có trả lời phỏng vấn của National Public Radio là “Khi bắt gái ở Broadway, người ta gọi là JAZZ, nhưng xa xưa gọi là JASS. Đó là từ tục, nếu bạn biết nó là gì bạn không dám nói trước mặt phụ nữ.” Hoặc cũng có thể khi ban nhạc chuyển về New York từ New Orleans, bọn tinh nghịch hay xóa chữ “J” trên áp phích làm nó trở thành chữ “ass” nghĩa là đít, làm lãnh đão ban nhạc ngán ngẩm. Vài tháng sau ban nhạc đã đổi tên vĩnh viễn thành Original Dixieland Jazz Band tại lần ghi âm bài Livery Stable Blues.
Bằng cách nêu gốc gác của nhạc Jazz, bài Livery Stable Blues cũng giúp trả lời câu hỏi “Nhạc jazz là gì?”. Nó được cấu trúc khoảng 3 hợp âm và thành 12 nhịp giống như hầu hết các bài blue bắt nguồn từ truyền thống người Mỹ da đen. Những âm thanh thô của nó liên kết với bài hát trong lao động của người nông dân da đen hát. Nhịp habanera của nó thể hiện ảnh hưởng của các giai điệu Ca Ri Bê đối với nhạc New Orleans. Truyền thống gọi và đáp lại của nhà thờ tin lành da đen cũng được thể hiện qua sự lặp đi lặp lại của nó. Các kèn cornet, clarinet và trombone thể hiện ảnh hưởng của nhạc hành khúc vô cùng được yêu thích tại New Orleans trong và sau Nội Chiến dẫn đến việc dùng nhiều các nhạc cụ sáo gỗ và kèn đồng.
Piano xuất hiện cùng tryền thống của nhạc “ragtime” là thể loại nhạc xuất hiện trước khi có jazz. Đầu óc khôi hài của nó là bắt chước một cách hài hước opera và operetta từ nghệ thuật hát rong và chế diễu một cách vô cảm về sự chia rẽ da trắng và da đen. Nét đặc biệt của nghệ thuật hát rong là các nhạc sĩ da trắng bôi đen mặt để nêu hình ảnh khôi hài của mình là đen thì sẽ thế nào. Và vào thời điểm từ 1840 đến 1920, nó đã trở thành hình thức nhạc được ưu thích nhất. Tuy nhiên, trong khi nghệ thuật hát rong có việc người da trắng nhái đùa theo ý kiến người da đen thì nhiều nhạc sĩ da trắng khác, chẳng hạn như những người trong ban nhạc Original Dixieland Jass Band lại chọn cách lặp lại truyền thống nhạc của người da đen một cách bừa ẩu.
Chất DNA nhạc trong bài Livery Stable Blues là từ nghệ sĩ da đen và cho thấy nhạc jazz cơ bản là nhạc Mỹ da đen. Sự hòa trộn đặc biệt của tiết tấu Ca Ri Bê và nhịp trống Châu Phi trong bài hát này dẫn ta tới thời kỳ 1817 đến 1843, khi mà nô lệ da đen tới tụ tập vào chủ nhật tại quảng trường Congo của New Orleans để chơi nhạc và hòa nhập truyền thống. Những người lai giữa đen và trắng tại New Orleans có văn hóa giống với Châu Âu hơn là Châu Phi. Người lai trắng đen được xếp hạng là “da đen” kể từ khi có luật Jim Crow 1890 và họ chỉ được chơi nhạc với người da đen. Điều đó dẫn tới sự thông hiểu hơn và tăng kỹ năng hơn cho nhạc da đen bởi những người lai này được đào tạo về nhạc cổ điển. Nhạc jazz xuất hiện từ sự hòa trộn của các thể loại.
Tuy nhiên, ai là người đã sáng tạo ra nhạc jazz, khó có thể gán cho một người. Một số người cho rằng Chuck Berry hoặc Elvis Presley sáng tạo ra rock n’ roll, số khác lại cho rằng Grandmaster Flash hoặc DJ Kool Herc sáng tạo ra hip hop. Nick La Rocca, người soạn nhạc và chơi kèn cornet của ban Original Dixieland Jass Band nhận là đã sáng tạo ra jazz, mặc dù Buddy Bolden hay cả nghệ sĩ lai đen Morton cũng luôn nói ông sáng tạo ra nhạc jazz.
Gary Giddins – nhà viết sử nhạc jazz nói, “LaRocca trở thành người phân biệt chủng tộc và tuyên bố ghê rợn là người da trắng sáng tạo ra jazz, thật là kẻ bảo thủ vùng phương Nam”. Louis Armstrong trong quyển “Swing That Music” thì nhân đức hơn khi gọi Original Dixieland Jass Band là “dàn nhạc jazz lớn đầu tiên” và LaRocca “đã soạn nhạc cho đạo cụ khác đi so với trước làm cho các bài hát cũ nghe tưởng như là mới”. Tuy nhiên, những thông báo của LaRocca sau nàu lại đi theo truyền thống lâu dài của các nghệ sĩ da trắng Mỹ phụ thuộc vào văn hóa người da đen công khai vùi dập nó.
Không phải chỉ mỗi chủ nghĩa phân biệt chủng tộc và chiếm đoạt văn hóa làm cho những người hâm mộ nhạc jazz tỏ thái độ khó chịu với ban nhạc Original Dixieland Jass Band, mà còn cả cái sở thích ngu ngốc trong đó: đó là những bình luận khích động của LaRocca và cả sự bắt chước ngốc nghếch tiếng kêu động vật khi biểu diễn, kỹ năng chơi kém của họ với nghệ thuật hát rong.
Tuy nhiên nhạc jazz bị tấn công bởi những người không hiểu tý gì về nhạc như là một thí dụ của sở thích ngốc nghếch. Từ cuối những năm 1910 và 1920, tờ The New York Times đã liên tục đăng các bài xã luận rêu rao các nguy hiểm của nhạc jazz bởi nhạc này liên quan đến nhà chứa. Sau khi bản Livery Stable Blues được ghi âm thành công sau vài tháng thì quận đèn đỏ Storyville bị đóng cửa hoàn toàn. Và trong tạp chí nhạc được ưa thích The Etude viết là nhạc ragtime “là sự loạn đảo phách. Và những nạn nhân của nó theo ông chỉ khỏi được khi điều trị như chó dại bằng liều tiêm chì. Đây chỉ là một giai đoạn thoáng qua trong nền văn hoá nghệ thuật sa sút của chúng ta, hay là một bệnh lây nhiễm đã tới, thí dụ như bệnh hủi, thì chỉ có thời gian mới trả lời được”.
Những sự tấn công vào jazz vẫn diễn ra vào lúc nàu từ bên trong và bên ngoài. Ngay cả phim La la Land cũng đề cập đến vấn đề này, với Mia do Emma Stone thủ vai nói “em ghét jazz”, nhạc sĩ piano Seb, do Ryan Gosling thủ vai cũng cứ lải nhải về cái gì là jazz, cái gì không là jazz, jazz có tương lai hay không?…
Từ bài Livery Stable Blues cho tới La La Land trong chuyến đi 100 năm, nhạc này đã thay đổi khủng khiếp, mặc dù sự bình luận thì vẫn thế. Có lẽ đã đến lúc chúng ta ngừng bàn luận và lắng nghe những bản nhạc này. Nhạc jazz là gì? Nguồn gốc bí ẩn của nhạc jazz? Nhạc jazz đã đi vào thế kỷ.